Wynagrodzenie w umowach o roboty budowlane

Przedsiębiorcy świadczący usługi o roboty budowlane stoją przed dylematem związanym z oszacowaniem wynagrodzenia za swoje usługi.

Kodeks cywilny zawiera przepisy regulujące pewne aspekty umowy o roboty budowlane, milczy jednak co do kwestii wynagrodzenia za te roboty.
W orzecznictwie przyjęto pogląd, że do powyższej umowy stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące wynagrodzenia kosztorysowego i ryczałtowego w umowach o dzieło, tj. art. 629 i 632 Kodeksu cywilnego (uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 29 września 2009 r. w sprawie o sygn. akt III CZP 41/09). Dla uniknięcia sporów strony powinny wskazać w umowie, czy określone przez nie wynagrodzenie jest wynagrodzeniem ryczałtowym, kosztorysowym czy też mieszanym.

Na czym polega różnica pomiędzy wynagrodzeniem kosztorysowym a ryczałtowym?

Wynagrodzenie kosztorysowe to wynagrodzenie ustalone na podstawie zestawienia planowanych prac i przewidywanych kosztów. Najczęściej strony wskazują w umowie podstawy ustalenia wynagrodzenia. Postanawiają też, że jego ostateczna wysokość zostanie określona po wykonaniu robót, na podstawie dokonanego obmiaru w oparciu o kosztorys powykonawczy.
Natomiast wynagrodzenie ryczałtowe to wynagrodzenie w wysokości przewidywanych z góry kosztów inwestycji. Określając wynagrodzenie ryczałtowe wykonawca ponosi ryzyko niedoszacowania swojej usługi.

Wynagrodzenie ryczałtowe

Co do zasady wynagrodzenie ryczałtowe nie podlega zmianom (m.in. wyroki Sądu Najwyższego: z 26 kwietnia 2007 r., w sprawie o sygn. akt III CSK 366/06; z 14 marca 2008 r., w sprawie o sygn. akt IV CSK 460/07; z 25 marca 2011 r., w sprawie o sygn. akt IV CSK 397/10). Art. 632 §2 Kodeksu cywilnego przewiduje wyjątkowo możliwość podwyższenia wynagrodzenia ryczałtowego jeżeli wskutek zmiany stosunków, której nie można było przewidzieć, wykonanie dzieła groziłoby wykonawcy rażącą stratą.
Ponadto Sąd Najwyższy, rozstrzygając sprawy dotyczące wynagrodzenia ryczałtowego przyjął, że w umowie o roboty budowlane, strony mogą określić wynagrodzenie za wykonane roboty w postaci wynagrodzenia ryczałtowego przy możliwej modyfikacji tego wynagrodzenia w zależności od konieczności wystąpienia robót dodatkowych lub zmniejszenia zakresu robót podstawowych (wyrok Sądu Najwyższego z 26 kwietnia 2007 r. w sprawie o sygn. akt III CSK 366/06). Jednocześnie podkreślił, że prawnymi konsekwencjami ukształtowania wynagrodzenia ryczałtowego bez takiej klauzuli jest zarówno niedopuszczalność podwyższenia go, jak też obniżenia, nawet gdyby dochód osiągnięty przez wykonawcę był wyższy od założonego w kalkulacji będącej podstawą określenia wysokości ryczałtu (wyrok Sądu Najwyższego z 25 marca 2015 r., w sprawie o sygn. akt II CSK 389/14).
Istotne z punktu widzenia wykonawcy jest stanowisko Sądu Najwyższego przedstawione w wyroku z 09 października 2014 r., w sprawie o sygn. akt I CSK 568/13, zgodnie z którym „konstrukcja wynagrodzenia ryczałtowego nie wyklucza żądania przez przyjmującego zamówienie wynagrodzenia za prace nieobjęte umową. Niekiedy dochodzi do wykonania stanowiących korzyść majątkową dla zamawiającego prac dodatkowych, bez dokonania przez strony stosownej zmiany umowy. W takich wypadkach dopuszczalne jest żądanie przez przyjmującego zamówienie zapłaty za wykonane roboty na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu”. W podobny sposób wypowiedział się Sąd Najwyższy w wyroku z 11 stycznia 2017 r., w sprawie o sygn. akt IV CSK 109/16.

Wynagrodzenie kosztorysowe

Odmienną sytuację mamy w przypadku wynagrodzenia kosztorysowego. Jeżeli w toku wykonywania robót pojawi się konieczność przeprowadzenia dodatkowych prac, wykonawca może żądać odpowiedniego podwyższenia umówionego wynagrodzenia. Możliwe jest to w przypadku, gdy wysokość wynagrodzenia kosztorysowego była ustalana w oparciu o zestawienie planowanych prac sporządzone przez zlecającego.
W sytuacji, gdy to zestawienie przygotowywał wykonawca, może on żądać podwyższenia wynagrodzenia tylko wtedy, gdy mimo zachowania należytej staranności nie mógł przewidzieć konieczności prac dodatkowych.
Zapamiętaj! W obu powyższych przypadkach wykonawca nie może żądać podwyższenia wynagrodzenia, jeżeli wykonał prace dodatkowe bez uzyskania zgody zamawiającego.
Ponadto zgodnie z przepisem art. 629 Kodeksu cywilnego jeżeli zarządzenie właściwego organu państwowego zmieniło wysokość cen lub stawek obowiązujących dotychczas w obliczeniach kosztorysowych, każda ze stron może żądać odpowiedniej zmiany umówionego wynagrodzenia kosztorysowego. Nie dotyczy to jednak należności uiszczonej za materiały lub robociznę przed zmianą cen lub stawek.
Pamiętajmy o tym, że zamawiającemu przyznano prawo do odstąpienia od umowy w razie konieczności znacznego podwyższenia wynagrodzenia kosztorysowego. Powinien on jednak odstąpić od umowy niezwłocznie i zapłacić wykonawcy odpowiednią część umówionego wynagrodzenia.